قند خون یا گلوکز

قند خون یا گلوکز، قند اصلی موجود در خون است. این قند از غذایی که می‌خوریم به‌دست می‌آید و منبع اصلی انرژی بدن است. خون گلوکز را به تمام سلول‌های بدن می‌برد و از آن به‌عنوان سوخت تأمین‌کننده انرژی بدن استفاده می‌کند.

در همین راستا، دیابت بیماری است که در آن سطح قند خون بسیار بالا می‌رود (بیشتر از حد نرمال). با گذشت زمان، داشتن گلوکز بیش از حد در خون می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند. گاهی نیز میزان قند موجود در خون کاهش می‌یابد.

قند خون (که به‌صورت اختصاصی «گلوکز خون» نامیده می‌شود) در طول روز افزایش یا کاهش می‌یابد. یکی از راه‌های اصلی جلوگیری از ابتلا به دیابت، کنترل میزان افزایش یا کاهش آن است. بدین منظور لازم است افراد وعده‌های غذایی خود و میزان فعالیت بدنی را کنترل کنند. همچنین این افراد باید اعداد قند موجود در خون خود را در محدوده مشخصی نگه دارند و به عبارت دیگر آن را کنترل کنند.

یک آزمایش خون به نام «A1C» وجود دارد که در آن میزان کاهش یا افزایش قند موجود در خون در سه ماه گذشته مورد بررسی قرار می‌گیرد. پزشک به کمک گزارش حاصل از این آزمایش می‌تواند در صورت لزوم داروهای مورد‌نیاز را تجویز کند.

عوامل افزایش‌دهنده گلوکز خون (دیابت)

همان‌طور که می‌دانید سطح گلوکز خون در طول روز کاهش و یا افزایش می‌یابد. آنچه در این مقاله برای ما اهمیت بیشتری دارد، افزایش قند خون است که به‌مرور زمان سبب دیابت می‌شود. اما چه چیزی می‌تواند باعث افزایش گلوکز خون شود؟

در ابتدا باید بدانید یک وعده غذایی (یا میان‌وعده) با میزان کربوهیدرات بیشتر از حد نرمال، قند بیشتری نیز دارد. پس غذاهایی که کربوهیدرات فراوانی دارند، منبع گلوکز هستند.

عدم تحرک بدنی و تغییرات هورمونی نیز از عوامل دیگر افزایش قند خون هستند. هورمون‌های بدن در دوران متفاوتی مانند بارداری و یا مصرف داروهای هورمونی دچار تغییر می‌شود.

پزشکان باور دارند فشار روحی و استرس نیز می‌تواند بر کارایی هورمون‌های بدن تأثیر بگذارد که گاهی چنین تغییراتی با افزایش قند خون و در‌نتیجه ابتلا به دیابت همراه است.

کنترل قند خون (دیابت)

افرادی که مستعد ابتلا به دیابت یا قند خون بالا هستند، لازم است میزان گلوکز خون را در محدوده خاصی نگه دارند تا از مشکلات ناشی از افزایش آن جلوگیری کنند. این افراد در وهله اول باید از برنامه غذایی خاصی که در آن میزان قند در کمترین حد ممکن تنظیم شده است، استفاده کنند. ورزش‌کردن و افزایش میزان فعالیت بدنی به سلامت بدن و کاهش قند موجود در خون کمک می‌کند؛ به عبارت دیگر، با ورزش‌کردن میزان قند و چربی بیشتری در بدن سوخته می‌شود؛ بدین ترتیب از تجمع و افزایش قند موجود در خون جلوگیری می‌شود.

همچنین توصیه می‌شود افراد سطح قند موجود در خون خود را به‌صورت مرتب (ماهانه، هفتگی و یا روزانه – وابسته به وضعیت سلامت) چک کنند تا از تغییرات آن اطمینان حاصل کنند.

برای این افراد مهم است که سطح قند خون خود را تا حد امکان در محدوده هدف خود نگه‌داری کنند تا به پیشگیری یا به تأخیر انداختن مشکلات سلامتی در دراز‌مدت کمک کنند. ماندن در محدوده هدف نیز به بهبود انرژی و خلق‌وخوی شما کمک می‌کند.

چک‌کردن میزان قند موجود در خون

افراد می‌توانند با استفاده از یک دستگاه «گلوکومتر» و یا «قندسنج» میزان قند موجود در خون را بررسی کنند.

چه زمانی باید قند موجود در خون چک شود؟

اینکه چند‌بار در طول روز و چه زمانی باید قند خون چک شود، بسته به وضعیت دیابت فرد و داروهایی است که مصرف می‌کند.

زمان‌های معمول برای بررسی میزان قند موجود در خون عبارتند از: هنگامی که فرد از خواب بیدار می‌شود – پیش از آنکه چیزی بخورد یا بنوشد – پیش از صرف غذا – دو ساعت پس از صرف غذا و موقع خواب.

اگر فردی به دیابت مبتلا است و انسولین مصرف می‌کند، باید مطابق با دستور پزشک در ساعات مشخصی میزان قند موجود در خون خود را چک کند. بازه عددی قند خون در هر یک از ساعات شبانه‌روز با توجه به شرایط هر فرد از جمله سن، جنسیت و وضعیت سلامتی متفاوت است.

کاهش قند خون

تاکنون درباره افزایش قند خون و ابتلای فرد به دیابت صحبت کردیم و نکات جامعی را در‌این‌باره بیان کردیم. اما افت قند خون نیز یکی از بیماری‌های مرتبط با میزان قند موجود در خون است که می‌تواند سلامت انسان را تهدید کند. چه چیزی می‌تواند سبب کاهش گلوکز خون شود؟

عمومی‌ترین دلیل مرتبط با افت قند خون عدم مصرف وعده غذایی مناسب و کافی است. همین‌طور اگر وعده غذایی مصرف‌شده میزان کربوهیدرات کمتری نسبت به آنچه بدن نیاز دارد، داشته باشد، می‌تواند سبب کاهش میزان قند موجود در خون شود.

مصرف نوشیدنی‌های الکی و یا گازدار نیز از دیگر علل افت گلوکز خون است. فعالیت بدنی بیش از حد نیز می‌تواند با کاهش میزان قند موجود در خون، بدن فرد را دچار بی‌حالی و یا از حال رفتن کند.

برخی داروها نیز عوارض جانبی دارند که درنهایت منجر به افت قند موجود در خون می‌شوند. قند خون زمانی پایین نامیده می‌شود که سطح گلوکز موجود در خون به زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (برای افراد بالغ) برسد. قند خون پایین «هیپوگلیسمی» نیز نامیده می‌شود.

از نشانه‌های عمومی و شایع میزان قند پایین در خون می‌توان به احساس گرسنگی، لرزش عصبی، خواب‌آلودگی و سرگیجه اشاره کرد. در صورتی که فرد با علایٔم مذکور و در اثر یکی از علل بالا به هیپوگلیسمی دچار شود، بهتر است در وهله اول نوشیدنی‌های با گلوکز طبیعی مصرف کند. آبمیوه‌های طبیعی بهترین گزینه هستند. نوشابه‌های معمولی (غیر رژیمی)، شیر، آب‌نبات، عسل یا آب قند نیز از گزینه‌های مناسب هستند.

اما اگر فردی به‌صورت پیوسته دارای قند خون پایین است، بهتر است به پزشک مراجعه کند. در این صورت پزشک با تجویز آزمایش‌های مختلف سعی می‌کند دوز داروهای لازم را تعیین کند.